-राजकुमार पराजुली

काभ्रेपलाञ्चोक, ६ भदौ । १९९३ असोज ३ गते जन्मिएका हरिप्रसाद सापकोटा पनौती नगरपालिका–१ (तत्कालीन रयाले गाविस)का अगुवा तथा कम्युनिस्टका लागि सेल्टरदाताका रूपमा अविचलीत रहेका थिए । २०५३ सालमा पत्नीको मृत्यु भएपछि गाउँबासीले हरिप्रसादलाई छोरा नभएको भनेर गरेको हेला÷दुव्र्यवहारविरुद्ध छोरीहरूलाई समाज परिवर्तनको अभियानमा लगाएर आमा र बुबा दुवैको कर्तव्य निभाउँदै आए । गत साउन २५ गते ९१ वर्षीय हरिप्रसादको निजी निवासमा मृत्यु भएको हो ।

१० दिनमा संस्कारअनुसार आफन्त दाजुभाइले ‘गौत’ खाएर जोखिनुपर्नेमा अन्यत्रै बसेर आएकोमा छोरीहरूले दुःख व्यक्त गरेका छन् । स्व. हरिप्रसादका ५ छोरीमध्ये ३ जना अहिले किरिया बसेका हुन् । २ छोरी अस्वस्थताका कारण किरिया नबसेको जनाइएको छ ।

उनीहरूले २०५२ मा आफूहरू सानै भएपनि आमा बित्दा किरिया बस्छुभन्दा समाजले अस्वीकार गरेको गुनासो गरे । छोरा नभएका कारण ३ छोरीले गत साउन २६ गते दागबत्ती दिएर हरिप्रसादको दाहसंस्कार गरेका थिए । दागबत्ती दिएर दाहसंस्कार गरेपछि स्थानीयले त्यस क्रियाकलापलाई स्वीकार्न चाहेका थिएनन् । समाजको बहिस्कारको चेतावनी दिएकाबीच उनीहरू बुबाको किरियामा बसेका हुन् ।

आफूहरू किरियामा बस्दै गर्दा बहिष्कार गर्नेसम्बन्धी समाजका अगुवाहरूको बैठक बसेको खबर पाएपछि बनेपा नगरपालिकाकी उपप्रमुख बिमला सापकोटाले सामाजिक सञ्जालबाट आक्रोश पोख्दै लेखेकी छिन्, ‘महिलामाथिको विभेद् कहिले अन्त्य हुन्छ, आफ्ना बाबाको काजकिरिया गर्दा सामाजिक बहिष्कारको बैठक हुँदैछ । यो समाज र दाजुभाइ भन्नेले हामीलाई पीडामाथि पीडा थप्ने बहस र बैठक तुरुन्त रोक्न अनुरोध छ । हामीले अरु कसैको वंशमा दखल गरेका छैनौँ, हामी अब थप पीडा सहनसक्ने अवस्थामा छैनौँ ।’

उनका अनुसार बाबुको जलाउँदै गर्दा दाजुभाइ र छिमेकीले शव छोडेर हिँडेका थिए । ‘ख्याल गर तिमीले चलाएको बहस कानुन र संविधानको पनि बर्खिलाप छ । हामीले गरेको यो कामले हजारौँ छोरीमाथि न्याय हुनेछ । खबरदार यो छलफल र बहस रोकिहाल, हामी बहिष्कार हुन तयार छौँ । १३ दिन हाम्रो बुबाको घरमा बसेर काजकिरिया गर्न देऊ, पीडा नदेऊ, १३ दिनपछि सदाका लागि माइतीको ढोका बन्द गरेर कर्म घर फर्कने छौँ । समाजको डर लाग्ने कृपया हामीलाई साथ दिनुपर्ने बाध्यता नसम्झनु होला, तपाईंहरू स्वतन्त्र हुनुहुन्छ,’ उपप्रमुख सापकोटाले लेखेकी छिन् । उनले आफूहरू बहिष्कार हुन तयार रहेको भन्दै कानुन र संविधानविपरित काम नगर्न चेतावनीसमेत दिएइन् ।

सापकोटा दिदीबहिनीले बुबाको किरियामा बसिरहेको अवस्थामा उनीहरूलाई सामाजिक बहिस्कारको प्रयास भएकोप्रति सामाजिक सञ्जालमार्फत आक्रोश पोखेका छन् भने उनीहरूको कदमलाई समर्थन गर्दै सामाजिक सञ्जालमा हजारौँ पोस्ट सेयर भएका छन् ।

छोरीहरूलाई काजकिरिया गर्न सापकोटा परिवारका पुरोहितले अनुमति दिएपछि उनीहरू किरिया बसेका हुन् । समाजले पुरोहितलाई पनि बहिष्कार गर्नेसमेतको धम्की दिइएपछि उनले आफूले ‘विधि’ गराउन नसक्ने बताएपछि अर्का पुरोहितबाट काजकिरियाको काम भइरहेको उपप्रमुख सापकोटाको भनाइ छ । यसबीच, उनीहरूले बिहीबार काजकिरियाको काम सकेका छन् ।

नेपालको संविधान र मुलुकी देवानी संहिताले छोरा र छोरीलाई समान अधिकार दिएको छ । यस्तै संहितामा छोरीले बुबाको सम्पत्ति लिन, उत्तराधिकारी बन्न र काजकिरिया गर्न बराबर अधिकार राख्नसक्ने उल्लेख गरिएको छ ।

यसैबीच, बुबाको किरिया बसेका उनका ३ छोरीलाई प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली र पूर्वराष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीले समवेदना व्यक्त गरेका छन् । उनीहरूले टेलिफोनमार्फत किरियापुत्रीलाई समवेदना व्यक्त गरेका हुन् । भण्डारीले बुधबार र प्रम ओलीले सोमबार उनीहरूलाई टेलिफोन गरी समवेदना व्यक्त गरेकी थिइन् ।

नेकपा (एमाले)का अध्यक्षसमेत रहेका ओलीले काभ्रेपलाञ्चोकको पनौती नगरपालिका–१ रयालेका हरिप्रसादको निधन भएकोमा श्रद्धाञ्जली अर्पण गर्दै सोमबार परिवारजनमा समवेदना व्यक्त गरेको उनको सचिवालयले जनाएको छ । उनले सापकोटा परिवारमा परेको शोकको घडीमा दुख व्यक्त गर्न टेलिफोन गरेर छोरीहरूले गरेको साहस र सामाजिक चेतना तथा परिवर्तनको प्रशंसा गरेका छन् ।

यस्तै, एमाले धादिङकी सचिव राधिका सापकोटा र बौद्धिक परिषद् काभ्रेपलाञ्चोककी कोषाध्यक्ष निर्मला सापकोटाले समाज परिवर्तनका लागि उक्त कदम चालिएको भन्दै प्रशंसा गरेका छन् ।

त्यस्तै, पूर्वराष्ट्रपति भण्डारीले बुधबार राधिकालाई टेलिफोन गरी ‘धेर धेरै समवेदना छ’ भनेको पारिवारिक स्रोतले जनाएको छ । उनले ‘छोरीहरूले बुबाको किरिया बस्छुभन्दा समाजले स्वीकार्नु पर्ने हो, किन विरोध गर्नुपर्ने’ भन्दै आलोचना गरेकी छिन् ।